توصیف نیشابور در قرن پنجم هجری قمری
شیخ ابوالفضل محمّد بن احمد خوری طبسی(متوفی سه ۴۸۲ هجری قمری مدفون در طبس گلشن)ملقب به فخرالائمه و صاحب کتابِ« الشامل فی (من) البحر الکامل فی الدور العامل فی أصول التعزیم وقواعد التنجیم» که شرح حال او را در کتاب «خانقاه طبس- به روایت اسناد و نسخ خطی» آورده‌ایم؛ به گفته‌ی علامه شیخ علی اکبر نهاوندی و علامه حسن حسن زاده آملی، ابوالفضل طبسی اولین کسی است که در تسخیرات کتاب «الشامل» را نوشته، که الحق و الانصاف کتابی است بس مجرب برای فنِّ تسخیرات، او در باب هیجدهم کتابش در توصیف نیشابور، به حوض¬ها و محلات قدیم در قرن پنجم اشاره می کند و می‌گوید:
« ….چون من این کتاب را در نیشابور تألیف نمودم و جمع کردم این موضوع را آزمایش نمودم و این موضوع روشن نمی‌شود مگر با دقت و جستجو. و چاره‌ای نیست که تجربه‌ی خود را (در بابِ رودها و قنات‌ها) در این‌جا بیان کنم.
برای این شهر که خدا دین و دنیایش را آبادان گرداند.خلاصه این‌که اگر بخواهیم به یک جوی بسنده کنم جویی است که از حوض ملقاباد در کوچه‌ی تنگی می¬آید بر سمت راست که آن را حوض زندگی می¬گویند و اگر۳ طلب می‌کنی آن اضافه می‌شود و می‌رود به سمت حوض کاهلان و حوض بزرگ با مربع بزرگ از صنف صفاران که دو باب دارد و اگر هفت آب را لب می‌کنی، حوض مارستان و حوض مدرسه مستثطبیه و حوض مسجد جولاهگان وسط مسجد جامع قدیم، ملقب به حوض ۶۰ پایه است و منتسب به ابوالحسن بناّ است قدس الله روحه و حوض مسجد جامع منیعی و اگر در بهبودی اثر نکند او را به ۳ برساند و سپس به هفت(حوض) »…
باری !
نگارنده این قسمت از کتاب را که به اتفاق استاد محمداوسعی در حال تصحیح هستیم، برای ثبت و درج در صفحات مجازی انتخاب کردم تا اهل تحقیق و پژوهش و علاقه مندان به آگاهی از تاریخ قدیم نیشابور بهره مند شوند.
تا چه قبول افتد و چه در نظر آید
مهدی قربانی«انیس الکتاب»
تابستان ۱۴۰۳ خورشیدی
————————–
خور یا خرو: روستایی ییلاقی در ۲۴ کیلومتری شمال طبس گلشن.
محله‌ی ملقاباد و محله¬ی رمجار که در بالای آن مسکن مسلم بن حجاج قشیری بوده، از محلات قدیم نیشابوراست.
نیشابور:حضرت امام رضا علیه السلام هنگامی که در نیشابور اقامت داشتند دستور فرمودند که حمّام و حوض و مسجد در آن جا بسازند که به نام گرمابه‌ی رضا- آب انبار رضا وحوض کاهلان معروف شد.
روی گران:در قدیم مس¬ها را با روی سفید می‌کردند.